این دعاوی زمانی مطرح می‌شوند که رفتار مرتبط با اموال غیرمنقول (مثل زمین، خانه، آپارتمان) جنبه جرم پیدا کند؛ یعنی کسی برخلاف قانون مرتکب فعلی شود که قابل تعقیب کیفری است و مجازات در پی دارد

مهم‌ترین دعاوی ملکی با ماهیت کیفری

1. تصرف عدوانی (کیفری):

 زمانی که کسی بدون رضایت مالک، به‌زور یا پنهانی ملک را تصرف کند.

جرم: ماده 690 قانون مجازات اسلامی – تعزیرات.

شرط: متصرف باید عمدی و بدون مجوز ملک را تصرف کرده باشد.

مجازات: حبس تا یک سال و رفع تصرف.

مرجع رسیدگی: دادسرای محل وقوع ملک و سپس دادگاه کیفری.

2. تخریب اموال غیرمنقول:

 تخریب یا صدمه به اموال غیرمنقول (مثل شکستن دیوار، کندن درخت، خراب کردن بنای همسایه).

جرم: ماده 677 و 690 قانون مجازات.

شرط: انجام عمدی و بدون مجوز قانونی.

مجازات: حبس تا 2 سال + جبران خسارت (در صورت شکایت شاکی خصوصی).

3. مزاحمت ملکی (کیفری):

 ایجاد مزاحمت برای تصرف قانونی مالک بدون اینکه خود فرد وارد ملک شود (مثلاً گذاشتن مانع، پخش فاضلاب، ایجاد سروصدا یا ایجاد دیوار).

ماده قانونی: 690 قانون مجازات.

شرط: مالک یا متصرف باید سابقه تصرف قانونی داشته باشد.

مجازات: حبس تا یک سال.

4. ممانعت از حق:

جلوگیری از استفاده دیگران از حق مشروعشان بر ملک (مثل جلوگیری از عبور از راهی که حق عبور دارند، یا استفاده از چاه، نهر، کانال و…).

ماده: ماده 690 همان قانون.

مجازات: حبس و رفع ممانعت.

5. فروش مال غیر (معامله معارض):

وقتی کسی ملکی را که مال خودش نیست، یا قبلاً فروخته، دوباره بفروشد.

ماده قانونی: ماده 1 قانون مجازات انتقال مال غیر.

شرط: ملک متعلق به دیگری باشد و انتقال‌دهنده قصد فریب داشته باشد.

مجازات: حبس تا 7 سال، رد مال، جزای نقدی، محرومیت‌های اجتماعی.

6. جعل و استفاده از سند مجعول ملکی:

جعل مبایعه‌نامه، سند رسمی، قولنامه، نقشه، و استفاده از آن‌ها در پرونده ملکی.

ماده: مواد 523 تا 542 قانون مجازات اسلامی.

مجازات: از 6 ماه تا 10 سال حبس + محرومیت اجتماعی.

7. کتمان یا مخفی کردن حدود و املاک عمومی:

 مخفی کردن یا جابه‌جایی حدود اراضی برای تصرف اراضی ملی یا منابع طبیعی.

ماده: ماده 692، 693 و قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع طبیعی.

مجازات: حبس و قلع و قمع بنا.

8. ساخت‌وساز غیرمجاز در اراضی زراعی یا منابع طبیعی:

بدون مجوز قانونی اقدام به ساخت در زمین کشاورزی یا ملی یا وقفی.

ماده قانونی: قانون تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها (ماده 3).

مرجع رسیدگی: جهاد کشاورزی + دادگاه کیفری.

 تفاوت دعاوی ملکی کیفری با حقوقی:

بسیاری از این جرائم همزمان قابلیت اقامه دعوای حقوقی و کیفری دارند.

در جرائم ملکی، وجود نقشه ثبتی، سند رسمی، گواهی تصرف، اظهارات شهود بسیار مؤثره.

اگر به‌صورت هم‌زمان شکایت کیفری و دعوای حقوقی مطرح بشه، معمولاً دادگاه حقوقی رسیدگی را تا روشن شدن نتیجه پرونده کیفری متوقف می‌کنه.